محتوای علمی - مهارتی مربیان فرهنگی

در آیه‏ى قبل، از پیشى‏گرفتن بر رسول خدا و دستورات الهى در عمل نهى شد و در این آیه، از بلند کردن صدا در حضور پیامبر در گفتار و سخن گفتن. در آیه‏ى 63 سوره‏ى نور نیز سفارش شده که پیامبر را مانند خود صدا نزنید، بلکه با احترام و مؤدّبانه نام ببرید.
حفظ عمل، مهم‏تر از خود عمل است. اعمال ما گاهى از اوّل خراب است، چون با قصد ریا و خودنمایى شروع مى‏شود، گاهى در وسط کار به خاطر عُجب و غرور از بین مى‏رود و گاهى در پایان کار به خاطر بعضى از اعمال حبط مى‏شود. به همین جهت قرآن مى‏فرماید: هر کسى عمل خود را تا قیامت بیاورد و از آفات بیمه کند، ده برابر پاداش داده مى‏شود: «مَن جاء بالحسنة فله عشر امثالها»(7) و نمى‏فرماید: هر کس عملى را انجام دهد، ده برابر پاداش دارد. زیرا میان انجام عمل در دنیا و تحویل آن در قیامت، فاصله‏ى زیادى است.

چنانکه در روایتى رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود: براى هر ذکرى، درختى در بهشت کاشته مى‏شود، شخصى گفت: پس  ما در بهشت درختان زیادى داریم! حضرت فرمود: بله، ولى گاهى گناه و اعمالى از شما سر مى‏زند که آن درختان را مى‏سوزاند. سپس آیه فوق را تلاوت فرمود.(8)

قرآن، حبط اعمال را، یک جا براى کفر و شرک آورده و یک جا براى بى‏ادبى در محضر پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله، پس کیفر بى‏احترامى به پیامبر، هم‏وزن کیفر کفر و شرک است.

یکى از یاران پیامبر که در حضور پیامبر بلند سخن گفته بود، هنگامى که شنید صداى بلند او سبب از بین رفتن و نابودى کارهاى خوب او مى‏شود، بسیار ناراحت شد. پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: صداى بلند تو براى خطابه و سخنرانى بود و حساب تو از دیگران جداست.(9)
در جمله‏ى «ان تحبط اعمالکم و انتم لاتشعرون»، این نکته نهفته است که برخى اعمال آثار وضعى دارد و آن آثار وابسته به دانستن یا ندانستن ما نیست.
اگر انسان مایعى سمّى بخورد مسموم مى‏شود، گرچه گمان کند آب است. اگر به سیم برق دست بزنیم، دچار برق گرفتگى مى‏شویم، گرچه گمان کنیم برق ندارد. برخى گناهان، سبب پیدایش قحطى، زلزله، کوتاه شدن عمر، ذلّت و خوارى مى‏شود، گرچه خود انسان از عامل پیدایش این آثار خبرى نداشته باشد.
گرچه بلند کردن صدا در مقابل پیامبر بى‏ادبى به پیامبرصلى الله علیه وآله است که به خاطر مقام والاى آن حضرت، سبب حبط اعمال مى‏شود، ولى قرآن به ما سفارش کرده که نسبت به همه‏ى مردم ادب را رعایت کنیم و آرام سخن بگوییم. چنانکه لقمان‏علیه السلام به فرزندش مى‏گوید: «واغضُض من صَوتک» صداى خود را فرو گیر و آرام سخن بگو. سپس صداهاى بلند را به صداى الاغ تشبیه کرده است: «انّ اَنکَر الاصوات لَصوتُ الحَمیر»(10)
مسئله‏ى صداى بلند و آلودگى صوتى، امروزه یکى از مشکلات جامعه‏ى بشرى است که گاهى به اسم عروسى، گاهى به اسم عزا، گاهى در مسجد و گاهى در کوچه و خیابان و زمین ورزش، آرامش را از مردم سلب مى‏کند.
نمونه‏هاى بى‏ادبى به پیامبر
الف: پیامبر اسلام در آستانه‏ى رحلت، تقاضاى قلم و کاغذى کرد و فرمود: مى‏خواهم چیزى بگویم و بنویسید که بعد از آن هرگز گمراه نشوید! در میان حاضران خلیفه‏ى دوّم گفت: بیمارى پیامبر شدید شده و سخنانش بى‏ارزش است، شما قرآن دارید و نیازى به نوشتن نیست. سر و صدا به موافقت و مخالفت بلند شد. حضرت فرمود: برخیزید و بروید.(11)
مرحوم علامه سید شرف‏الدین، صاحب کتاب المراجعات، مى‏فرماید: گرچه قلم و کاغذ نیاوردند و چیزى نوشته نشد، ولى مى‏توان خط نانوشته را خواند. زیرا با بررسى روایات خواهیم دید که پیامبر این مطلب را بارها بیان فرموده است که من از میان شما مى‏روم و دو چیز گرانبها را به جا مى‏گذارم که اگر به آن دو تمسّک کنید، هرگز گمراه نشوید و آن دو، قرآن و اهل‏بیت من هستند. «انّى تارک فیکم الثقلین ما ان تمسّکتم بهما لن تضلّوا کتاب اللّه و عترتى اهل بیتى»(12)
پس در اینجا نیز مراد آن حضرت تمسّک به قرآن و اهل‏بیت بوده است.

ب: هنگامى که امام حسن مجتبى‏علیه السلام شهید شد و خواستند او را در کنار قبر جدّش رسول‏خداصلى الله علیه وآله دفن کنند، عایشه جلوگیرى کرد و این امر باعث بلند شدن سر و صداى مردم شد. امام‏حسین‏علیه السلام با تلاوت آیه‏ى «لاتَرفَعوا اَصواتکم...» مردم را امر به سکوت کرد و فرمود: احترام پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله پس از مرگ حضرت نیز همچون زمان حیات او لازم است.(13)
مقدّسات در اسلام‏
در تمام دنیا با وجود عقائد مختلف، به بزرگان خود احترام خاصّ مى‏گزارند. شهرها، خیابان‏ها، دانشگاه‏ها، فرودگاه‏ها، مدارس و مؤسسات را به نام آنان نام‏گذارى مى‏کنند. در اسلام نیز برخى افراد و حتّى برخى گیاهان و جمادات قداست دارند.
در اسلام ریشه‏ى قداست و کرامت هر چیزى، وابستگى آن به ذات مقدّس خداوند است و هر چه این وابستگى بیشتر باشد، قداست هم بیشتر است و ما باید احترام ویژه‏ى آن را حفظ کنیم. امّا مقدّسات:
1. خداوند سرچشمه قدس است و مشرکان که دیگران را با خدا یکسان مى‏پندارند، در قیامت به انحراف خود اقرار خواهند کرد و به معبودهاى خیالى خود خواهند گفت: رمز بدبختى ما این است که شما را با پروردگار جهانیان یکسان مى‏پنداشتیم.«اذ نُسوّیکم بِربّ العالَمین»(14)
در قرآن از تسبیح و تنزیه خداوند زیاد سخن به میان آمده است، یعنى ما باید براى خدا آن احترام وقداستى را بپذیریم که هیچ‏گونه عیب ونقصى براى او تصوّر نشود. نه تنها ذات او، بلکه نام او نیز باید منزّه باشد. «سَبّح اسم ربّک الاعلى»(15)
2. کتاب خدا نیز احترام و قداست ویژه‏اى دارد. وقتى خداوند قرآن را عظیم مى‏داند،(16) پس ما باید آن را تعظیم کنیم، وقتى قرآن را کریم مى‏داند،(17) ما باید آن را تکریم کنیم، و چون قرآن را مجید مى‏داند،(18) ما باید آن را تمجید کنیم.
3. رهبران الهى، تمام انبیا و جانشینان بر حقّ آن بزرگواران به خصوص حضرت محمّدصلى الله علیه وآله و اهل‏بیت او، داراى مقام مخصوصى هستند که در این سوره پاره‏اى از آداب برخورد با آن حضرت بیان شده است: بر آنان پیشى نگیریم، بلندتر از آنان صحبت نکنیم و در آیات دیگر، فرمان صلوات بر پیامبر داده شده است.(19)
البتّه باید به این نکته توجّه کنیم که پس از رحلت پیامبر نیز، زیارت آن حضرت(20) و زیارت و احترام جانشینان و ذریّه آن بزرگوار و تمام کسانى که به گونه‏اى به آن حضرت نسبت دارند، به خصوص علماى ربّانى و فقهاى عادل و مراجع تقلید که به فرموده‏ى روایات، جانشینان پیامبرند، بر ما لازم است. چنانکه در حدیث مى‏خوانیم: کسى که سخن فقیه عادل را رد کند، مثل کسى است که سخن اهل‏بیت پیامبرعلیهم السلام را رد کرده و کسى که سخن آنان را رد کند، مثل کسى است که سخن خدا را رد کرده باشد.(21)
نه تنها شخص پیامبران، بلکه آنچه مربوط به آنان است، قداست و کرامت دارد. در قرآن مى‏خوانیم: صندوقى که موسى‏علیه السلام در زمان نوزادیش در آن نهاده و به دریا انداخته شده بود و پس از آن یادگارهاى موسى و آل‏موسى در آن نگهدارى مى‏شد، به قدرى مقدّس بود که فرشتگان آن را حمل مى‏کردند و باعث پیروزى بر دشمنان مى‏شد.(22)
4. در اسلام، والدین از کرامت و قداست خاصّى برخوردارند. در قرآن پنج مرتبه بعد از سفارش به یکتاپرستى، احسان به پدر و مادر مطرح شده(23) و تشکّر از آنان، در کنار تشکّر از خداوند آمده است.(24)
احترام والدین تا آنجا است که نگاه همراه با محبّت به والدین عبادت است و به ما سفارش شده صداى خود را بلندتر از صداى آنها قرار ندهید، سفرى که سبب اذیّت آنان مى‏شود، حرام است و باید در آن سفر نماز را کامل خواند.
5. در اسلام، بعضى زمان‏ها مثل شب قدر، بعضى مکان‏ها مثل مسجد، بعضى سنگ‏ها مثل حجرالاسود، بعضى آبها مثل زَمزم، بعضى خاک‏ها مثل تربت امام حسین‏علیه السلام، بعضى لباسها مثل لباس احرام، مقدّس شمرده شده است و باید براى آنها احترام خاصّى قائل شد.
در قرآن مى‏خوانیم: حضرت موسى به احترام وادى مقدّس، هنگام ورود به آنجا کفش خود را بیرون آورد. «فَاخلَع نَعلَیک انّک بِالوادِ المقدّس طُوى‏»(25)
مسجدالحرام مکان مقدّسى است که مشرک، حقّ ورود به آنجا را ندارد. «انّما المشرکون نجس فلایَقربوا المسجد الحرام»(26)
محلّ عبادت و مساجد مقدّس است و هنگامى که به مسجد مى‏روید، زیبا و پاکیزه بروید. «خُذوا زینَتکم عند کلّ مسجد»(27) و فرد جُنُب و ناپاک، حقّ توقّف در مسجد را ندارد. «و لاجُنباً الاّ عابرى سبیل»(28)
مسجد به قدرى عزیز است که افرادى مثل حضرت ابراهیم، اسماعیل، زکریّا و مریم‏علیهم السلام مسئول تطهیر آن بوده‏اند. «طَهّرا بَیتى»(29) حتّى مادر مریم که خیال مى‏کرد فرزندش پسر است، نذر کرد او را خادم مسجدالاقصى قرار دهد. «انّى نَذَرتُ لَک ما فى بَطنى مُحرّراً»(30)
6. انسان با ایمان نیز داراى قداست وکرامت است، تا آنجا که آبروى مؤمن از کعبه بیشتر است و آزار و غیبت او حرام و دفاع از حقّ او واجب و حتّى بعد از مرگ نیز نبش قبر او حرام است.